Ako iz divnog planinskog mesta Krupanj u Srbiji krenete na severozapad, prema Loznici i granici sa Bosnom i Hercegovinom, na šestom kilometru od izlaska iz grada, pored puta, dočekaće vas prizor kao iz naučnofantastičnih filmova: nekoliko glatkih, kamenih lukova koji čine strukturu koja nije nalik nekoj koju ste do tog trenutka videli, osim možda u naučnofantastičnom filmu i seriji Zvezdana kapija (Stargate).
Ako odlučite da stanete na parking ispred ove kapije, pa zatim prođete kroz nju i prepešačite još 100-nak metara, sačekaće vas druga, slična „kapija“ od metala i kamena. Tridesetak metara od nje, pored šumarka, stoji usamljena i skoro propala bela jednospratna kuća stara ceo vek.
Sad kad imamo vašu pažnju, moramo da razočaramo sve ljubitelje naučne fantastike: Iako mnogo liče, ovo nisu nekakve „zvezdane kapije“. Reč je o prelepim spomenicima, u sećanje na jedan od najznačajnijih događaja u Drugom svetskom ratu u Srbiji, Jugoslaviji i ovom delu Evrope: Savetovanju u Stolicama.
Naime, baš na ovom mestu, u toj beloj neuglednoj kućici, 26. septembra 1941. godine vođa pokreta otpora u Jugoslaviji Josip Broz Tito, zajedno sa najbližim saradnicima, doneo je odluke koje su promenile tok istorije u Srbiji, Jugoslaviji, Evropi i svetu.
Tadašnji generalni sekretar Komunističke partije Jugoslavije i komandant Glavnog štaba Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije, Josip Broz Tito, odlučio je da održi savetovanje u selu Brštica kod Krupnja u Srbiji, i za datum izabrao 26. septembar, a za mesto belu kuću u kojoj se nalazilo rukovodstvo obližnjeg rudnika Zajača.
Savetovanju su, pored Tita, prisustvovali predstavnici vojnih i komunističkih organizacija iz Srbije, Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine i komandanti partizanskih odreda iz Srbije. Odluke koje su donete mogu se nazvati istorijskima – formirani su glavni štabovi u svim republikama i pokrajinama, Glavni štab pokreta otpora je dobio ime Vrhovni štab, a usvojen je i jedinstven naziv za borce pokreta otpora – Partizani!Na kraju, određeno je da svaki partizan od tog trenutka na kapi mora da nosi znak koji je kasnije postao poznat na celom svetu – crvenu zvezdu petokraku.
Da nije bilo savetovanja u Stolicama, rat na ovim prostorima imao bi znatno drugačiji tok, i Hitler bi mnogo lakše slomio otpor Jugoslavije. Takođe, onda bi divizije koje su bile angažovane na ovim prostorima mogao da prebaci na Istočni front, i pitanje je koliko bi otpor Sovjeta bio jak pod dodatnim pritiskom Nemaca.
Tito je, kao vešt vojni strateg, ocenio da je, zbog velikih problema sa organizacijom ustanaka u raznim delovima Jugoslavije, odlučio da je potreban hitan sastanak radi precizne organizacije ustanika i koordinacije akcija protiv Nacista.
Pošto je teritorija Loznice i Krupnja bila jedna od najbrže oslobođenih teritorija u celoj Evropi, Tito je odlučio da savetovanje održi u ovoj sigurnoj oazi, i to baš negde na pola puta između dva grada.
U ovoj beloj, neuglednoj zgradi 26. septembra 1941. sastali su se Josip Broz Tito, komandant ustanika, njegovi najbliži saradnici Ivan Milutinović, Aleksandar Ranković i Ivo Lola Ribar, pokrajinski rukovodioci Sreten Žujović, Rodoljub Čolaković i Filip Kljajić iz Srbije, Rade Končar i Vlado Popović iz Hrvatske, Franc Leskošek i Miha Marinko iz Slovenije, Svetozar Vukmanović i Slobodan Princip iz Bosne i Hercegovine i komandanti vojnih jedinica Koča Popović, Nebojša Jerković, Miloš Minić, Zdravko Jovanović i Dragojlo Dudić. Tito je rukovodio savetovanjem.
Zgrada rudnija Zajače, u kojoj je održavno savetovanje, posle Drugog svetskog rata pretvorena je u muzej, sa postavkom koja je ukazivala na značaj ovog događaja.
Pored kuće je 1954. godine postavljena skulptura „Partizanski kurir“ vajara Stevana Bodnarova. Iste te godine ispred kuće je postavljena skulptura „Maršal Tito“ vajara Antuna Augustinčića, a ulazne kapije nalik onim iz „Zvezdane kapije“ rad su arhitekte Miluna Stambolića.
Na žalost svih, devedesetih godina, u vreme ratova na Balkanu, muzejska postavka je rasturena, a dve skulpture bačene su u provaliju.
Ipak, Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija Srbije dodelilo je 12 miliona dinara opštini Krupanj, za sanaciju i dogradnju objekta na Stolicama.
Tekst je deo projekta „Sedam krupanjskih čuda“ koji je sufinansirala Opština Krupanj. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu ne izražavaju nužno stavove organa koji je dodelio sredstva.
(Come to Serbia)